Programma Licht beduimeld…

Marginalia then and now.

This lecture offers some reflections on marginalia then and now – the difference between practices and expectations associated with readers’ notes in books before the nineteenth century as opposed to the present –, but also on her book Marginalia then and now. It will look back to the book of 2001 and consider how it might be done differently today, using a new example for illustration.
NB: deze lezing wordt in het Engels gegeven; alle andere lezingen zijn in het Nederlands.

Andermans handschrift in een handschrift.

In Middeleeuwse handgeschreven boeken hebben gebruikers zeker zoveel sporen nagelaten als in gedrukte boeken, van het moment van ontstaan af tot heden toe. Er zal een selectie van voorbeelden worden getoond en toegelicht: notities die het boek zelf betreffen; aantekeningen en commentaar van lezers op de tekst; en de meest uiteenlopende bijschrijfsels, die het boek alleen als ‘lege ruimte’ benutten.

Gebruikerssporen in programmaboekjes voor het collegetoneel van de jezuïeten in de provincia Flandro-Belgica (1575-1773).

In de Latijnse jezuïetencolleges van de provincia Flandro-Belgica werd van begin af aan druk toneelgespeeld. Veel opvoeringen zijn gedocumenteerd door gedrukte programmaboekjes. In deze lezing wordt getoond hoe specifieke gebruikerssporen bijdragen tot een betere kennis van het jezuïetentoneel, voor zover die steunt op toneelprogramma’s. Daarbij komt ook aan de orde hoe het komt dat deze bronnen bewaard zijn gebleven. Daarnaast wordt ingegaan op het vermoedelijke auteursschap van het jezuïetentoneel en wordt het aanleggen van convoluten belicht.

 Lunchpauze

Gelegenheid tot bezichtigen tentoonstellingen

Het gelijk van de lezer. Over de bijna primaire receptie van vroege drukken.

De primaire receptie van laatmiddeleeuwse teksten laat zich vaak lastig reconstrueren. Er zijn nauwelijks getuigen van de manier waarop teksten werden ontvangen. Toch zijn in vroege drukken de getuigen talrijker dan uit studies en tekstuitgaven blijkt. Aantekeningen van contemporaine lezers zeggen iets over de manier waarop zo’n tekst verstaan werd en zijn daarmee de meest tastbare receptiegetuigen. Maar ze wijzen vaak in een andere richting dan de moderne onderzoeker verwacht. Een lezer van de Elckerlijc begreep het complexe rijm van de tekst niet en een lezer van Anna Bijns’ refreinen ziet in haar een profetes die de beeldenstorm voorspelde. Ze lezen de teksten anders dan wij verwachten. Maar lezen zij verkeerd of deugen onze reconstructies niet?

‘Wel! en lees je graag in mij?’ Pierre Kemp kleedt zijn boeken aan.

In de boekenkast van de dichter Pierre Kemp (1886-1967) was het een vrolijke boel: de boeken stonden er in kleurige ‘kleedjes’ van vliegerpapier achter glas. ‘Tegen het verschieten,’ was Kemp geneigd te zeggen tegen bezoekers. Maar er is over de wijze waarop de dichter zijn boeken kaftte, en de achtergrond daarvan, wel wat meer te zeggen dan hij hier in geveinsde nuchterheid doet. In zijn lezing, waarin hij onder meer citeert uit brieven aan en van de typograaf en boekwetenschapper G.W. Ovink en de literaire criticus C. Bittremieux, gaat Wiel Kusters na hoe Pierre Kemps praktijk van het kaften paste in het geheel van zijn dichterlijke wereld.

Becketts bibliotheek

Samuel Beckett schreef niet zo erg veel in de marges van zijn boeken, maar de schaarse marginalia verraden al in de vroege jaren dertig (bijvoorbeeld in zijn exemplaar van Marcel Prousts A la recherche du temps perdu) de zeggingskracht en precisie van zijn woordeconomie. Zelfs simpele potloodstreepjes en ezelsoren kunnen van belang zijn, niet alleen voor de interpretatie van zijn gepubliceerd werk, maar ook voor de studie van zijn poëtica. Centraal staat de vraag hoe deze leessporen geïnventariseerd, gevisualiseerd en ingezet kunnen worden in de tekstgenetische studie van Becketts werk.

Digitale archeologie

Ook in de digitale wereld laat de lezer sporen na. Soms gebeurt dat bewust, veel vaker echter onbewust en onbedoeld. Dat kan heel vervelend zijn, want terwijl men in zijn eigen bibliotheek meestal van pottenkijkers gevrijwaard blijft tot na de dood, is het wereldwijde web voor iedereen toegankelijk en zijn gebruikerssporen onmiddellijk na te trekken. Sterker, naar die sporen wordt bewust gezocht, zowel door goed- als door kwaadwillenden. Aan de hand van spraakmakende voorbeelden worden in deze lezing de gevaren en consequenties van het digitale lezen belicht.